یکی از علائم و پارامتر بسیار مهم در تشخیص نشست یا تغییر شکل سازه در یک  ساختمان وجود ترک در دیوارهای آن می باشد . با توجه به اینکه یک ساختمان تشکیل شده از اسکلت که خود شامل: ستون‌ها ، تیرها ، سقفها و فونداسیون می باشد و اجزای غیر سازه ای مانند دیوارها ، دربها ، پنجره ها ، آسانسور و تاسیسات مکانیکی و برقی است .

 بنابراین هرگونه تغییر شکل غیر مجاز که ناشی از نشست خاک زیر پی یا فونداسیون باشد و یا اینکه هر یک از اجزای سازه ای مانند تیرها ، ستون‌ها و سقفها دچار تغییر شکل غیر مجاز و بیش از حد گردد ، اثر آن بصورت ترک در دیوارهای ساختمان نمود خواهد کرد.

 بنابراین ترکهای ایجاد شده در دیوارهای یک ساختمان مانند علائم یک بیماری که پزشک در یک مریض مشاهده می کند و پی به وجود آن بیماری می برد ، می تواند مشخص کننده نوع اتفاق رخ داده ‌و عامل ایجاد آن باشد .

از آنجایی که اسکلت و سازه یک ساختمان بسیار قوی و دارای سختی بالایی نسبت به دیوارهای آن ساختمان می باشد ، لذا دیوارهای یک ساختمان در برابر مقاومت و سختی اسکلت ساختمان مانند پوسته تخم مرغ در برابر سنگ می باشد.

در نتیجه، اثر هر گونه تغییر شکل و جابجایی در اسکلت ساختمان بصورت ترک در دیوارهای آن ظاهر می شود . زیرا همانطور که گفته شد دیوارهای یک ساختمان کوچکترین انعطاف پذیری در برابر فشار ناشی از تغییر شکل بوجود آمده در سازه و کل ساختمان نداشته و بلافاصله مانند پوسته تخم مرغ دچار ترک می شود.

 بنابراین زمانی که ساختمانی مورد بازدید قرار می گیرد ترکهای ایجاد شده بر روی دیوارها حاکی از اتفاقاتی است که در ساختمان و علی الخصوص در سازه رخ داده است. این اتفاقات می تواند ناشی از نشست خاک زیر پی یا تغییر شکل غیر مجاز فونداسیون بدلیل ضعف در فونداسیون اجرا شده ، تغییر شکل طولی ستون‌ها بدلیل خرد شدگی و ترک سازه ای رخ داده در ستون ، تغییر شکل غیر مجاز در تیرهای بتنی و بوجود آمدن خیز در وسط دهانه ، بوجود آمدن خیز در سقف که خود می تواند ناشی از خیز غیر مجاز در تیرچه های سقف بوده یا در صورت وجود دال بتنی تغییر شکل ناشی از خیز غیر مجاز دال در وسط دهانه باعث آن شده باشد.

با توجه به مطالب گفته شده می توان به این نکته پی برد که با بررسی ترکهای بوجود آمده در یک ساختمان می توان به نکات مهمی پی برده و ترکهای روی دیوار آگاهی زیادی در خصوص نوع اتفاق رخ داده در ساختمان ارائه نماید.

نوع و شکل ترک در  تشخیص علت اتفاق رخ داده در ساختمان

به هنگام بازدید از یک ساختمان تعداد ، پراکندگی ، تجمع ، زاویه ، میزان بازشدگی ، عمق و طول ترک اطلاعات بسیار مفید و موثقی را به کارشناس مقاوم سازی در خصوص تشخیص مشکل بوجود آمده در پروژه ارائه می نماید.

البته ارزیابی و کارشناسی ساختمان آسیب دیده و دچار تغییر شکل شده از روی ترکهای ایجاد شده در یک ساختمان بسیار مشکل بوده و نیاز به کارشناس مجرب در این زمینه دارد. بطور مثال چنانچه ترک ایجاد شده بر روی یک دیوار زاویه دار باشد و زاویه آن نسبت به خط افق در حدود ۴۵ درجه باشد بیانگر تغییر شکل غیر مجاز سازه می باشد .

 البته این تغییر شکل می تواند ناشی از نشست خاک زیر پی یا فونداسیون باشد و یا می تواند ناشی از خیز غیر مجاز تیر واقع در زیر دیوار باشد. جهت تشخیص اینکه تیر زیر دیوار باعث ترک در دیوار فوق گردیده یا نشست کلی ساختمان باعث ترک مذکور گردیده نیاز به بررسی بیشتری می باشد .

مثلاً باید با مطالعه و بررسی نقشه های سازه ، خصوصا جانمایی تیرها ، فاصله تیر مورد نظر از دیوار ترک خورده ، راستای دیوار با تیر و نوع سقف نقش مهمی در تشخیص علت ترک خواهد داشت. چنانچه ترک ایجاد شده در ساختمان در چندین دیوار رخ داده باشد می توان با بررسی نقشه های سازه و پلان تیرریزی تشخیص داد که تیرها نقشی در ترک بوجود آمده در دیوارها نداشته اند.

حتی تکرار ترکها در طبقات ساختمان می تواند نشانه هایی از وجود نشست نامتقارن در ساختمان باشد. ‌مخصوصا اگر ترکهای تکرار شده در طبقات از طبقه پایین به بالا مستهلک شده باشد و از میزان بازشدگی ترک و طول ترک کم شده باشد.

در بررسی ترکها و کارشناسی آن در یک ساختمان باید این نکته را در نظر داشت که معمولا ریتم ترک های ایجاد شده در ساختمان در طبقه همکف یا زیر زمین‌ها با سایر ترکها در طبقات فوقانی یکسان نبوده و متفاوت خواهد بود.

حتی اگر ترک های ایجاد شده در یک ساختمان ناشی از نشست نا متقارن باشد و مشکل فوق بدلیل نشست خاک زیر پی و فونداسیون باشد ممکن است هیچگونه ترکی در طبقات زیرزمین مشاهده نگردد .

حتی در ساختمانهایی که فاقد زیر زمین می باشند و طبقه همکف بعنوان پیلوت و پارکینگ مورد استفاده باشد ، ترکهایی در آن مشاهده نگردد , حتی اگر در طبقات فوقانی آن ترکهایی رویت شود .

علت این موضوع را میتوان در نوع دیوارهای بکار رفته در طبقات زیرزمین و پارکینگ‌هایی که بصورت پیلوتی و در طبقه همکف می باشد جستجو کرد . چون در این طبقات معمولا از دیوارهای آجری ضخیم استفاده می شود و بدلیل سختی و مقاومت نسبتا زیاد آنها نشستهای نامتقارن و جزئی در ساختمان منجر به ایجاد ترک در این دیوارها نمی شود .

نکات مهم در بررسی و کارشناسی ترک روی دیوار

از نکات مهم در بررسی و کارشناسی ترک روی دیوار در یک ساختمان وجود زیر زمین در ساختمان می باشد. تجربه نشان داده است که معمولاً نشست‌های ما متقارن در یک ساختمان که ناشی از نشست فونداسیون می باشد در ساختمانهایی رخ می دهد که فاقد زیرزمین می باشند و ساختمان مذکور معمولاً بصورت طبقه همکف و پیلوتی اجرا شده است.

بنابراین یک نکته در نشست ساختمان وجود زیرزمین یا عدم وجود آن است . نکته دیگری که در بررسی وضعیت ترک های ایجاد شده در یک ساختمان حائز اهمیت است وجود تیرها یا تیرچه های با دهانه بلند می باشد.

 بسیار اتفاق افتاده است که در یک ساختمان که دیوارهای آن دچار ترک گردیده است تیرهای اصلی سقف که دارای دهانه بلندی می باشند به خوبی اجرا نگردیده است و بدلیل بار زیادی که بر آن اعمال شده قادر به تحمل نیروهای وارده نبوده و دچار تغییر شکل و خیز غیر مجاز می شود.

حتی در خیلی از پروژه ها تیرچه های اجرا شده جهت دهانه های بلند غیر استاندارد بوده و یا بدلیل عدم اجرای تیرچه دوبل در دهانه های بلند تر از ۷ متر منجر به تغییر شکل گردیده و اثر آن بر روی دیوارهای موجود در زیر آن بصورت ترک بر روی دیوارها ظاهر می گردد.

حال که تا حدودی مشخصات و نوع ترکها شرح داده شد ، توضیحاتی نیز در خصوص مانیتورینگ و رصد ترکهای رخ داده در یک ساختمان ارائه خواهیم کرد . ذکر این نکته ضروری است که مانیتورینگ و رصد ترکها کمک شایانی در روند ایجاد ترکها خواهند کرد و با رصد ترکها می توان متوجه شد که آیا تغییر شکل بوجود آمده در یک ساختمان متوقف شده است یا ادامه دار می باشد.

همچنین سرعت و روند رشد ترکها می تواند بیانگر خطرناک بودن اتفاق رخ داده در سازه باشد و بلعکس کُند شدن سرعت بازشدگی ترک و کاهش سرعت افزایش طول ترکها جهت تصمیم گیری در خصوص انجام اقدامات عاجل یا تامل در خصوص هرگونه اقدامی موثر خواهد بود.

جهت رصد و مانیتورینگ ترکهای ایجاد شده در دیوارهای یک ساختمان و کنترل میزان پیشرفت ترکها یا به سکون رسیدن آنها نیاز به نشانه گذاری و نصب شاخص می باشد .

برای نیل به این منظور چندین روش وجود دارد و می توان از راحت‌ترین و ساده ترین روش، تا نصب شاخص های مدرج و نشان دار استفاده نمود . یکی از متداولترین روشها نصب اندود گچ بر روی ترک می باشد . در این روش باریکه ای از گچ‌ سفیدکاری تهیه شده و به اندازه چسب زخم و با ضخامت دو الی سه میلیمتر بصورت عمود بر راستای ترک نصب می گردد.

بهتر است برچسبهای گچی در فواصل تقریبی ۶۰ الی ۷۰ سانتیمتر تکرار گردد . بعد از نصب باریکه های گچی بر روی ترکها و خشک شدن آنها چنانچه ترکهای موجود بر روی دیوار روند رو به رشد داشته باشد و اصطلاحاً ترکها بیشتر باز شوند.

بدلیل ترد بودن گچ نصب شده بر روی ترک بلافاصله نوارهای گچی سفید ترک برداشته و از یک ترک مویی شروع شده و به مرور زمان ترک مذکور بیشتر خواهد شد. این روش بسیار ساده و متداول بوده و براحتی می توان تغییر شکل در ساختمان را که ناشی از هر عللی مانند نشست ساختمان یا دیگر اجزای سازه ای باشد را کنترل و رصد نمود .

معرفی چند راهکار بمنظور کنترل و مانیتورینگ ترک در ساختمان

راهکار دیگر بمنظور کنترل و رصد ترکهای دیوار و آگاهی از این موضوع که ترک های رخ داده بر روی دیوارها پیش رونده بوده یا خیر نصب چسب کاغذی بصورت عمود بر راستای ترک می باشد در این روش مانند حالت قبل که بر روی ترک به فواصل معین باریکه های گچی نصب می گردید، از  چسبهای کاغذی استفاده شده و بدلیل غیر قابل انعطاف بودن چسبهای کاغذی در اثر کشش ناشی از باز شدن ترک پاره شده و با مشاهده وضع موجود می توان دریافت که ترک های دیوار پیش رونده می باشد .

البته نصب باریکه هایی از گچ سفید کاری مناسبتر و دقیقتر از زدن برچسب بر روی ترکها می باشد. روش دیگر جهت تشخیص روند رو به رشد یا متوقف بودن ترکهای دیوار نصب فلشهای مقابل به هم هست. می توان دو عدد فلش ترجیحا به رنگ مشکی و تیره کشیده یا تهیه کرد و هر یک از فلش ها را مطابق تصویر بالا در یک طرف ترک چسبانید و طوری نوک فلش ها را مقابل هم قرار داد که نوک تیز آنها بدون هیچگونه فاصله ای به یکدیگر بچسبد.

بعد از گذشت چند روز با مشاهده فلشها مشخص میگردد که اگر ترکها دچار بازشدگی مجدد شده اند باید نوک فلش ها هم از یکدیگر فاصله گرفته باشد و حتی براحتی با یک خط‌کش می توان میزان افزایش فاصله ترکها را نیز اندازه‌گیری کرد .

روشهای تکنیکی و دقیق‌تری نیز جهت رصد و مانیتورینگ ترک وجود دارد که به آن شاخص مدرج می‌گویند . همانطور که در تصویر زیر مشاهده می شود با نصب در صفحه پلکسی گلاس مدرج که هر یک بصورت مجزا در یک طرف ترک ها چسبانیده می شود. بصورت روزانه اندازه گیری و مانیتورینگ می شود .

این شاخص‌ها بصورت میلیمتری مدرج گردیده و خطوط اندازه‌گیری با دقت بر روی یکدیگر قرارگرفته و زمانی که مراحل نصب به اتمام می رسد ، چنانچه کوچکترین تغییر شکل و جابجایی در ترک موجود رخ دهد بلافاصله خطوط مدرج جابجا شده و براحتی می توان فاصله ایجاد شده را تشخیص داد .

سخن پایانی در مورد کنترل و مانیتورینگ ترک در ساختمان

همانطور که در این مقاله خواندید یکی از مهم‌ترین نشانه‌های تشخیص نشست در یک ساختمان، وجود ترک در دیوارهای آن می‌باشد. در این مطلب به راههای کنترل و مانیتورینگ ترک در ساختمان اشاره کرده‌ایم. امیدواریم این مطلب برای شما مفید واقع شود. نظرات و سوالات خودتان را از طریق کامنت با به اشتراک بگذارید.