زمین لرزه لرزش و جنبش زمین است که به دلیل آزاد شدن انرژِی ناشی از گسیختگی سریع در گسل های پوسته ی  زمین در مدتی کوتاه روی می‌دهد. محلی که منشأ زمین‌لرزه است و انرژی از آنجا خارج می‌شود را هایپوسنتر، و نقطه ی بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین لرزه می‌گویند. پیش از وقوع زمین‌لرزه اصلی معمولاً زلزله‌های نسبتاً خفیف‌تری در منطقه روی می‌دهد که به پیش لرزه معروف‌اند. به لرزش‌های بعدی زمین‌لرزه نیز  پس لرزه می‌گویند که با شدت کمتر و با فاصله ی زمانی گوناگون میان چند دقیقه تا چند ماه رخ می‌دهد.

شهرها و روستا های بسیاری در سراسر جهان هستند که با توجه به موقعیت جغرافیایی در معرض خطر همیشگی وقوع حوادثی مانند زمین‌لرزه قرار گرفته‌اند. مسئولان این شهرها و توابع در ساده‌ترین حالت با استفاده از منابع موجود و بدون استفاده از فن‌آوری‌های پیچیده و نوین دست به ایده‌های ابتکاری می‌زنند و ساختمان‌های موجود را ضدزلزله می‌ سازند. بدین ترتیب حتی شهرها و روستاهایی که از منابع مالی و یا دانش کافی برخوردار نیستند هم می‌توانند از خطر زلزله در امان بمانند.

همانگونه که می دانید کشور ایران روی کمر بند زلزله ی شرقی-غربی آلپاید(Alpide)  قرار دارد. از طرفی تقریباً از زیر تمامی استان‌های کشور گسل‌های خطرناک و فعال عبور می‌کند. وجود این دو مورد بسیار مهم، بار مسئولیت مهندسان (چه مهندسان محاسب و چه مجری و ناظر و پیمانکاران) را حساس و سنگین نموده‌است، به‌طوری‌که هم اکنون قوانین قضایی خاصی تدوین شده است و سازمان‌های نظام مهندسی و شهرداری‌ها را موظف به بازرسی و بررسی نقشه‌ها و محاسبات فنی و عملکرد نظارتی و اجرایی مهندسان در رابطه: «با الزام مقاوم کردن سازه‌ها در برابر زلزله» نموده‌است.

برآورده کردن شرایط سخت‌گیرانه طراحی، طی دو دهه اخیر تأکید فراوانی بر روی تعمیر و مقاوم‌ سازی سازه‌ ها در سراسر جهان، داشته است. همانگونه که اشاره شد ایران کشوری زلزله خیز است تا آن جا که بطور متوسط هر ۲٫۵ سال، یک زلزله با بزرگی ۶٫۵ ریشتر در آن رخ می دهد. جمعیت قابل توجهی از ایران در روستاها زندگی می کنند و نیمی از سکونت گاه های روستایی بر بنیاد معماری بومی و سنتی و به مفهومی گویاتر، معماری روستایی بنا شده است. این وضع، توجه و اقدام شایسته ملی را در رابطه با بهسازی و مقاوم سازی خانه های روستایی، لازم و ضروری می سازد.

*ﺑﻬﺴﺎزی و ﻣﻘﺎوم ﺳﺎزی:

ﻣﻘﺎوم ﺳﺎزی در ﻋﻠﻢ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻋﻤﺮان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﯾﮏ ﺳﺎزه ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﺮو ﻫﺎی وارد اﺳﺖ. اﻣﺮوزه از اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﻧﯿﺮوی زﻟﺰﻟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد.مهمترین ﻋﺎﻣﻞ در ﺗﺎﻣﯿﻦ اﯾﻤﻨﯽ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎ به ویژه ساختمان های روستایی در ﺑﺮاﺑﺮ زﻟﺰﻟﻪ ، وﺟﻮد اﺳﮑﻠﺖ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ای اﺳﺖ که اﻋﻀﺎی آن را ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ متصل و ﺑﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ، ﯾﻌﻨﯽ زﻣﯿﻦ ﻣﺤﻞ ﺳﺎﺧﺖ ، ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ. در ﺑﺴﯿﺎری از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎ از آﻫﻦ ، ﻣﯿﻠﮕﺮد و ﺑﺘﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ؛ اﻣﺎ ﺳﺎزه اﻧﺴﺠﺎم ﮐﺎﻓﯽ را ﻧﺪارد، ﯾﻌﻨﯽ اﻋﻀﺎی آن ﺑه درﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ و ﺑﺎ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺣﺮﮐﺘﯽ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ.

ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮ ﺳﺒﮑﯽ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﺮان ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺻﺤﯿﺤﯽ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز در ﻣﯿﺎن ﻋﻮام وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻋﺎﻣﻪ ی ﻣﺮدم فکر می کنند ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﻨﮕﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ ، ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺤﮑﻢ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد. در حالی که ﻫﺮﭼﻪ ﺟﺮم ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺮوی زﻟﺰﻟﻪ ﮐﻤﺘﺮی را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و آﺳﯿﺐ ﮐﻤﺘﺮی ﺑﻪ آن وارد ﻣﯽ ﺷﻮد. ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮ، اﺟﺮای ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن از ﺳﻮی ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن و ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺳﺖ. اﺟﺮای ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺰﺷﮑﯽ و دﯾﮕﺮ رشته های ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﮔﺬارده ﺷﻮد ، ﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر اﺷﺘﻐﺎل ورزد.

* مقاوم سازی  ساختمان های روﺳﺘﺎﯾﯽ:

اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮای ﻣﻘﺎوم ﺳﺎزی ﺳﺎزه ﻫﺎی روﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﻮﻣﯽ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘه صورت می گیرد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت اﻗﺘﺼﺎدی ﺳﺎﮐﻨﺎن اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ در ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻓﻘﯿﺮ و در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ، اﻣﯿﺪﻫﺎی زﯾﺎدی را در اﺟﺮاﯾﯽ ﺷﺪن اﯾﻦ ﻃﺮح ﻫﺎ و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرات زﻣﯿﻦ لرزه در ﺑﺨﺶ وﺳﯿﻌﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻟﺰﻟﻪ ﺧﯿﺰ ﺟﻬﺎن اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎی ﺧﺸﺖ ﮔﻠﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻤﯽ داﺷﺘﻪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ در زﻟﺰﻟﻪ وﯾﺮاﻧﮕﺮ ﺑﻢ  ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه کردید ﺑﺎ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻟﺮزﺷﯽ ﻓﺮو می رﯾﺰﻧﺪ، ﻣﯽ ﺗﻮان  ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻃﺮﺣﻬﺎﯾﯽ ﺳﺎده و ﮐﻢ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ را ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدی اﻓﺰاﯾﺶ داد ، ﺑﺪون این که ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮی در ﻣﻌﻤﺎری ﺑﻮﻣﯽ آن اﯾﺠﺎد ﮐﺮد.

* در مقاوم سازی خانه های روستایی دو مسأله پیش روی مسئولان و سازندگان این مناطق قرار گرفته است:

۱- مساکن روستایی که با  مصالح کم دوام و سازه های نامقاوم ساخته شده اند.

۲- بازسازی هایی که اغلب بدون رعایت اصول ساخت و سازهای سنتی و معماری بومی و نیز در تضاد با نظام معیشتی روستاهای آسیب دیده، انجام گرفته است.

از طرف دیگر، مکرر مشاهده شده است که روستاییان ساختمان های بازسازی شده با نقشه، مصالح و سازه های جدید و نیز با استحکام و ضد زلزله را ترک کرده و مجدداً با مصالح و معماری بومی برای خود خانه درست کرده اند تا پاسخگوی نیازهای آن ها در همه ی ابعاد باشد. به عنوان مثال می توان به روستاهای رودک و فرسینه اشاره کرد.  از این رو، ضمن بیان ویژگی های سکونتگاه های خشت و گلی روستایی، تلاش شده است تا شیوه درست ساخت این سازه ها و همچنین راه های مناسب برای مقاوم سازی خانه های روستایی و ایمن ساختن آن ها در برابر زلزله، مطرح شود. 

* عملیات بهسازی و مقاوم سازی خانه های روستایی :

دفع صحیح و بهداشتی مدفوع :

 دفع نادرست مدفوع از مهمترین علل شیوع بیماریها محسوب می شود، چرا که موجب آلودگی خاک و منابع آب و مواد غذایی می شود. دفع غیر بهداشتی مدفوع از اهم مشکلات بهداشتی افراد کم درآمد و بی بضاعت روستایی به حساب می آید، بنابر این می توان با هماهنگی و مشارکت مادی و حمایتی مسؤولان کمیته امداد امام خمینی (ره) و جلب کمک های مردمی شرایط لازم جهت دفع بهداشتی مدفوع را فراهم نمود.

- بهداشت آب :

یکی از نعمت های بزرگ پروردگار و منشأ حیات و سرآغاز زندگی موجودات زنده آب است. بهسازی منابع آب مهمترین رکن تأمین آب آشامیدنی سالم می باشد که می توان با هماهنگی و مشارکت شرکت های آب و فاضلاب روستایی، جهاد کشاورزی، مرکز بهداشت و مشارکت مردم نسبت به انجام و اجرای آن اقدام نمود. حفر و بهسازی چاه جدید آب آشامیدنی و احداث منبع ذخیره ، تأمین فشار آب، تهیه و نصب دستگاه کلرزنی به منظور تهیه آب سالم و کافی با مشارکت ارگان های مذکور.

- دفع بهداشتی فاضلاب :

دفع بهداشتی فاضلاب در روستاها خصوصاً روستاهای کوهستانی غالباً به صورت غیربهداشتی انجام می شود. عدم امکان حفر چاه به علت سنگی بودن و هزینه بالای ایجاد شبکه جمع آوری و تصفیه فاضلاب از علل این امر به شمار می آید، شرط اصلی موفق بودن در برنامه ی بهداشتی از جمله جمع آوری فضولات حیوانی و انسانی، همکاری صمیمانه ی مردم و هماهنگی و مشارکت شرکتهای آب و فاضلاب روستایی و بنیاد مسکن و مرکز بهداشت شهرستان و بخشداری ها و شورای اسلامی را می طلبد.

- دفع بهداشتی زباله :

افراد جامعه باید به این باور برسند که علاوه بر رعایت موازین بهداشت فردی، ملزم به حفظ بهداشت محیط پیرامون خود هستند، برای این که در صورت عدم رعایت این موارد، سلامت آن ها و بهداشت سایر افراد جامعه به مخاطره خواهد افتاد. یکی از موارد مهم در زمینه ی حفظ و ارتقای سلامت افراد جامعه، جمع آوری، انتقال و دفع صحیح و بهداشتی زباله می باشد. با توجه به وضعیت جغرافیایی منطقه و در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی ساکنین آن طرح جمع آوری ، انتقال و دفن بهداشتی زباله می تواند به مرحله اجرا گذاشته شود. پیشنهاد ما این است که با تشکیل شورای بهداشت روستا و جلب مشارکت مردم روستا و یا روستاهای همجوار، بخشداریها، جهادکشاورزی و مرکز بهداشت جمع آوری زباله به دو صورت به مرحله اجرا گذاشته شود.

- حمام بهداشتی :

وجود حمام بهداشتی در روستاهایی که هنوز از حمام عمومی استفاده می کنند  و رعایت اصول بهداشتی در آن از اهمیت زیادی برخوردار است. از آنجایی که در روستاهای کم جمعیت راه اندازی و نگهداری حمام عمومی توجیه اقتصادی ندارد و با عدم استقبال و حمایت مردم روبروست، لذا ایجاد حمام های خصوصی در داخل منازل مورد توجه می باشد و در این راستا می توان با همکاری ادراتی مانند بنیاد مسکن انقلاب اسلامی  با استفاده از واگذاری تسهیلات وام  قرض الحسنه به خانوارهای نیازمند  به این مهم دست یافت.

- بهداشت مدارس :

با توجه به اهمیت بهداشت دانش آموزان در زمینه بهداشت محیط و سایر زمینه ها ، بهسازی سرویس های  بهداشتی در مدارس روستایی  در اولویت قرار دارد.

- بهداشت مساجد و زیارتگاه ها در مقاوم سازی خانه های روستایی :

در مساجد و زیارتگاه ها به عنوان اماکن  مقدس و عمومی می بایست نکات بهداشتی و بهداشت محیطی کاملاً رعایت شود.

*برنامه های آموزشی و تشویق و مشارکت مردم روستا

ـ اداره اوقاف و امور خیریه ـ جهاد کشاورزی

ـ روحانیون محلی

ـ سازمان تبلیغات و مرکز بهداشت در ایجاد محیط سالم و بهداشتی (جمع آوری زباله ، ایجاد سرویس بهداشتی ، وضوخانه با داشتن آب گرم و ایجاد سیستم صابون مایع و همچنین عدم استفاده از جام سماور یا تشت در شستشوی استکان و نعلبکی و ایجاد ظرفشویی مناسب به منظور جایگزینی مورد توجه قرار گیرد.

- بهداشت غسالخانه :

بهسازی و ایجاد غسالخانه ی بهداشتی به منظور حفظ رعایت موازین بهداشتی و جلوگیری از شستشوی میت در داخل رودخانه ها و منازل مسکونی توصیه می شود در خارج از روستا و در مجاورت گورستان احداث گردد.

- بهسازی معابر روستا :

کثیف بودن محیط روستا مانند وجود کوچه های خاکی و شن ریزی نشده، تراکم گل و لای در داخل کوچه ها، جوی ، نهر آب، سطح منازل و همچنین وجود آشغال، مواد زاید مانند کاغذ پاره ، کاه، خاکستر و فضولات حیوانی و… ضمن این که باعث ایجاد محیطی کثیف و بد منظره می شود، باعث آلودگی نیز می گردد. جهت رفع مشکل می توان با تشکیل شورای بهداشت شامل جهاد کشاورزی، اداره راه، مسکن و شهر سازی، مرکز بهداشت، بخشداری ها و مشارکت مردم در شن ریزی و … اقدام نمود و با تشویق مردم می توان از امکانات روستا مانند چهارپا، تراکتور و … جهت شن ریزی استفاده کرد و همچنین برای آسودگی در رفت و آمد این قشر ضعیف جاده ها و کوچه ها را آسفالت نمود.

- بهداشت نان :

کنترل و نظارت بهداشتی در تهیه نان از اهمیت بالایی برخوردار است، لذا به منظور ایجاد نانوایی های سنتی و تنوری با سوخت هیزم با مشارکت زنان روستایی، جلب اداره غله، بخشداری ها در سهم آرد و در احداث نانوایی به صورت بهداشتی با همکاری و مشارکت شورای اسلامی ارزیابی مثبت در پی خواهد داشت (البته بدون هیچ گونه افزودنی شیمیایی در تهیه خمیر).

- بهداشت موادغذایی :

بشر برای ادامه ی حیات به غذا نیازمند است. در صورت آلوده بودن غذا، مصرف آن سبب ضعف قوای جسمانی و ایجاد بیماری های گوناگون می گردد. بنابراین لازم است مراحل تولید، نگهداری و توزیع و فروش مواد غذایی طبق موازین بهداشتی صورت پذیرد. به منظور حمایت از تولید کنندگان موادغذایی در روستاها مانند کارگاه های شیره پزی ـ رب انار ـ لواشک و تولید کنندگان محصولات لبنی و … در شرایط مناسب و بهداشتی لازم است روستاییان را تشویق به مشارکت در ایجاد شرکت های تعاونی تحت پوشش اداره تعاون نمود تا مواد غذایی به صورت سالم با داشتن کد بهداشتی وارد بازار گردد.

- اماکن تهیه و توزیع موادغذایی :

رعایت اصول بهداشتی در مراکز تهیه و توزیع موادغذایی لازم و ضروری است و عدم رعایت این اصول می تواند مشکلات فراوانی برای انسان فراهم کند، بدین منظور می توان با تشکیل شورای بهداشت و با جلب همکاری و مشارکت بانک ها ، بخشداری ها با تأمین وام قرض الحسنه برای افرادی که مشکل اقتصادی دارند نسبت به رفع مشکل اقدام نمود.

- بهداشت مسکن و طرح هادی :

رعایت کردن اصول بهداشت در تمام ارکان زندگی از جمله مسکن و اماکن عمومی باید مورد توجه قرار گیرد. رعایت اصول مهندسی مقاوم سازی خانه های روستایی جهت اقدامات پیشگیرانه، کاهش اثرات بلایای طبیعی ( زمین لرزه، سیل ، آتش سوزی و …) در نظر گرفته می شود. به منظور رعایت حداقل مسایل بهداشت محیطی می بایست اتاق ها از نور کافی برخوردار باشد و مشارکت در برنامه سفید کاری اتاق ها، بهداشت آشپزخانه، سرویس بهداشتی و … می بایست جزء الویت ها قرار گیرد.

- مبارزه با حشرات و جوندگان :

حشرات و جوندگان از مهمترین عوامل بیماری زا  هستند و می توانند انگل ها و میکروب ها، ویروس ها و غیره را از راههای مختلف وارد بدن انسان کنند و  جان انسان را به خطر بیندازند و نیز خسارت های اقتصادی به وجود آورند. بنابراین در روستا با مشارکت مردم، جهاد کشاورزی و شبکه دامپزشکی و … برنامه ی اجرایی مبارزه با حشرات و جوندگان باید مرحله به مرحله به اجرا گذاشته شود.

۱- بهسازی محیط ( حذف پناهگاه، آب، غذا ).

۲‌ـ طعمه گذاری:

جهت این امر نسبت به تأمین برخی اقلام مانند:گندم و روغن از طریق  مردمی و تأمین سموم از سوی نهادهای دولتی مانند مرکز بهداشت می توان انجام داد.

- بهداشت کشتارگاه ها :

برای تهیه گوشت سالم و بهداشتی و جلوگیری از ایجاد آلودگی های بهداشت محیط و پیشگیری از انتقال بیماری ها تا ایجاد مجتمع صنعتی کشتارگاه بهداشتی در مراکز شهرستان ها، می توان با مشارکت و تشویق قصابان و همکاری شبکه های دامپزشکی و جهاد کشاورزی، بخشداریها و مرکز بهداشت ، ساختمان کشتارگاه را در داخل روستاهایی که دارای خانه های بهداشت می باشند، احداث کرد.

* موانع و مشکلات مقاوم سازی خانه های روستایی را می توان به شرح زیر نام برد:

ـ  کمبود اعتبارات دستگاه های دولتی و تأخیر در ابلاغ  اعتبارات مربوطه

ـ  کمبود ادوات و ماشین آلات مخصوص

ـ  مشکلات موجود در خصوص پشتیبانی و هماهنگی های بین بخشی جهت مقاوم سازی خانه های روستایی.

ـ  کمبود نیروی انسانی مراکز بهداشتی درمانی

ـ  پراکندگی وبعد مسافت روستاهای استان

ـ  در روستاهای با زمین های سخت و همچنین مناطق کوهستانی استان و عدم امکان حفر چاه  جاذب به علت سنگی بودن زمین