مدیریت طرح و ساخت چیست؟
با توجه به اینکه امروزه اغلب مجریان طرح های بزرگ عمرانی موفق به تکمیل و راه اندازی طرح های خود، مطابق زمان و هزینه های پیش بینی شده نمی گردند، با مشکلات زیادی روبه رو می شوند. پیچیدگی تکنولوژیکی، تنوع تخصص های مورد نیاز، نامناسب بودن طراحی ها، حجم عظیم فعالیت ها و وجود سازمان های زیاد و افراد درگیر در طرح، همگی از مواردی می باشند که اغلب مسیر رسیدن به اهداف را برای مجریان طرح در پروژه های بزرگ و پیچیده سخت می کنند.
معضلات ناشی از این مسائل، زمانی نمود بیشتری خواهد داشت که مجری طرح تجربه و تخصص لازم را در اداره کردن پروژه های مشابه کسب نکرده باشد و علیرغم نداشتن ذهنیت روشن نسبت به فعالیت ها و نیازهای آتی پروژه، مسئولیت مدیریت و هماهنگی طرح را نیز بر عهده گیرد.به عبارتی در ابداع روش های نوین اجرا و مدیریت طرح های بزرگ سعی می گردد تا اولاً هماهنگی و یکپارچگی بیشتری میان مراحل طراحی و ساخت برقرار شود و ثانیاً وظایف مدیریتی از وظایف فنی طراحی و ساخت جدا شود.
عملکرد های مدیریت طرح ، تحت یک موافقت نامه که در آن نهاد ساختمانی به عنوان نماینده کارفرما، کل فرآیند پروژه را از ابتدا تا انتها و یا تا بهره برداری پروژه، مدیریت می کند، ارائه می شوند.به طور کلی معمولا با شناخت یک نیاز از سوی کارفرما برای خلق فضا و ایده های اولیه برای چنین فضایی خدمات شروع می گردد و بعد از آن این فرآیند از طریق تکمیل طراحی و ساخت تا تملک و سکونت واقعی و آغاز بهره برداری از تسهیلات تکمیل شده، ادامه می یابد.
مدیریت طرح چیست
در واقع به عبارت ساده مدیریت طرح در مرحله طراحی یک پروژه تعریف می گردد. برخلاف مدیریت پیمان که می تواند در هر یک از مراحل پروژه از طراحی تا ساخت و اجرا تعریف گردد، مدیریت طرح تنها به مدیریت و استفاده از ابزارها و تکنیک ها و روش های لازم برای مدیریت طرح به گونه ای که طراحی در راستای رسیدن به اهداف نهایی کارفرما و ایجاد کننده طرح انجام شود و با آن ها هم جهت باشد اشاره دارد.
مدیریت طرح موجب می شود تا طراح هزینه، زمان و انرژی بهینه و یکپارچه ای داشته باشد و طرح در بهترین حالت و شرایط آماده سازی گردد و بعد وارد مرحله ساخت و اجرا شود. پیمانکاران ساختمانی که در این خصوص فعالیت دارند معمولا به عنوان مجری طرح عمرانی شناخته می شوند.
مدیریت پروژه ساخت در واقع شاخه ای از علم مدیریت پروژه می باشد که در آن پروژه، به طور خاص یک پروژه ساخت و ساز هست. دانش مدیریت پروژه در ابتدا یک حرفه بوده و در گذر زمان تبدیل به علم گردیده است.یکی از دلایل موفقیت پروژه ها، علاوه بر داشتن مجری مجرب و با تجربه،مهندسی مدیریت طرح موفق است.
به عبارتی مفهوم آن عبارت است :
- فرآیندها
- روش ها و مهارت ها
- دانش و تجربه
برای دستیابی به اهداف نهایی پروژه و طرح براساس معیارها و پارامترهای تعریف شده طرح و نیز هماهنگی بین پیمانکاران مختلف در جهت اجرای بخش های مختلف پروژه.
مدیریت ساخت چیست؟
مدیریت ساخت و ساز مفهوم نسبتاً جدیدی می باشد اولین بار در دهه 1960 این واژه زمانی استفاده شد که که تعدادی از دانشجویان هنگامی دانشکده مهندسی عمران دانشگاه فلوریدا یک گروه پژوهشی را راه‌اندازی نمودند، مفهوم یافت. در واقع، مدیریت ساخت هم یک مدل عملی و هم یک مدل تجاری می باشد، بنابراین می توان تعریف مختلفی از این واژه داشت. چند تعریف از مدیریت پروژه ساخت و ساز عبارت اند از :
- مدیریت ساخت یک روش تحویل پروژه می باشد که به وسیله آن کارفرما (مالک یا سازنده) یک مدیر ساخت را استخدام می نماید تا از تخصص او برای تخمین هزینه، زمان بندی و اجرای پروژه استفاده نماید.
- مدیریت ساخت و پروژه یک روش مدیریت حرفه ای می باشد که مجموعه ای از خدمات اعم از برنامه ریزی، طراحی، اجرا و پس از ساخت را تشکیل می دهد که هدفش دستیابی به اهداف پروژه از جمله مدیریت کیفیت، هزینه و زمان می باشد.
- مدیریت پروژه ساخت مجموعه سازماندهی، برنامه ریزی، بسیج و جهت دهی تجهیزات، مصالح ساختمانی و مدیریت نیروهای کاری در مرحله اجرای پروژه به محسوب می شود.
همانطور که مطالعه نمودید تعاریف متفاوت می باشد! اما در یک تعریف جامع تر می توان چنین ارزیابی نمود: «مدیریت ساخت و ساز به معنای ترکیب طراحی و دانش ساختمان سازی با مدیریت مالی، مدیریت زمان و مدیریت نیروی کار می باشد.»
مدیر ساخت کیست؟
مدیر ساخت فردی می باشد که به وسیله بخش اجرایی معین می گردد تا تیمِ مسئول دستیابی به اهداف پروژه را هدایت و رهبری نماید. در واقع این شخص مسئول هماهنگی و یکپارچه سازی فعالیت های ضروری برای پیشرفت و اجرای پروژه‌ی ساخت و نیز ایجاد تغییرات در برنامه آن می باشد.
به عبارتی دیگر مدیریت ساخت؛ برنامه ریزی، هماهنگی و کنترل یک پروژه ساخت از ابتدا تا انتها یک پروژه می باشد. در واقع می توان گفت این نوع از مدیریت، یک خدمت حرفه ای می باشد که با مدیریت درست برنامه، هزینه، کیفیت، ایمنی، زمان و عملکرد، به پیشرفت درست پروژه کمک می کند. هدف از مدیریت ساخت، پاسخگویی به نیاز کارفرما و ارائه یک پروژه‌ی عملی و اقتصادی می باشد. مدیر ساخت نظارت بر کل پروژه را مستقیما برای کارفرما فراهم می کند.
مدیریت طرح نگرشی جامع برای اجرای کامل برنامه ساختمانی در شرایطی است که شرکت ساختمانی:
- کارمندان رسمی کارفرما را پشتیبانی و حمایت می نماید.
- خدمات تخصصی را به عنوان نماینده کارفرما ارائه می دهد.
- یک نقطه اتکای مرکزی برای مدیریت کل فرایند پروژه بوجود می آورد.
- می تواند از ترکیبی از سیستم های اجرایی برای طرح و ساخت استفاده کند.
- جزئیات برنامه اجرایی پروژه را برای کاهش مشکلات در طول اجرا مورد بررسی دقیق قرار می دهد.
- ممکن است طیف گسترده ای از خدمات، از مطالعات امکان پذیری تا مدیریت اجرای پروژه را ارائه نماید.
روش طرح و ساخت
در این روش مطالعات فاز یک و صفر توسط کارفرما صورت می گیرد و از مرحله طراحی تفصیلی تا انتهای اجرا به عهده پیمانکار می باشد، در این روش کارفرما حق نظارت بر مراحل اجرای پروژه را برای خود حفظ می کند.
رتبه بندی طرح و ساخت EPC
جهت اجرای هر پروژه لازم است، تا توان شرکت های دارنده گواهی صلاحیت طبق آیین نامه ارجاع کار ارزیابی گردد. این ارزیابی در بخش های مختلف مهندسی، تدارکات، ساختمان و نصب و راه اندازی صورت می گیرد و بخشی از فرآیند ارجاع کار به پیمانکاران برای اجرای پروژه های صنعتی به روش طرح و ساخت می باشد. بدین شکل که در ارتباط با پروژه مورد نظر طی آن اجرای کار پیمانکاران دارنده گواهی صلاحیت بر اساس آیین نامه ارجاع کار به پیمانکاران طراحی و ساخت صنعتی به وسیله دستگاه اجرایی بررسی می گردد و حائزان شرایط برای دعوت به ارائه پیشنهاد معین می گردد .
قرارداد طرح و ساخت (EPC)
قرارداد رابطه ای می باشد حقوقی که فی ما بین پیمانکار و کارفرما که منشا تعهد و التزام برای طرفین می باشد برقرار می شود. قرارداد یک امر توافقی می باشد که در آن حقوق و تعهدات طرفین و چهارچوب وظایف تعیین می شود. برای طرح های عمرانی که اعتبار آن ها از منابع عمومی مشخص می شود، قرارداد بایستی در چهارچوب ظوابط سازمان مدیریت و برنامه ریزی باشد.
مزایای اخذ رتبه EPC
- شرکتهای EPC که موفق به دریافت گرید طرح و ساخت از سازمان مدیریت صنعتی گشته اند در اولویت دریافت تسهیلات ارزی و ریالی جهت اجرای پروژههای صنعتی و معدنی می باشند.
- پرداخت تسهیلات به شرکت های داری رتبه موجب به رشد بخش خصوصی خواهد شد.
- اخذ رتبه EPC زمینه ساز توانمندی ساخت و ابداع در کشور می گردد.
تفاوت مدیریت پیمان و مدیریت طرح
در ابتدا نیاز است تا توضیحی مختصر در رابطه با مدیریت پیمان بیان نماییم. مدیریت پیمان یا MC همان طور که از نامش مشخص می باشد، روشی که در آن کارفرما، یک شرکت یا یک شخص را تعیین می کند تا مدیریت اجرای پروژه را بر عهده بگیرد.
مدیریت پیمان ( Management Contracting mc )، مدیریت کلی پروژه محسوب می شود که شامل تمامی موارد: خرید و تهیه مصالح و تجهیزات موردنیاز، تجیز کارگاه و برچیدن کارگاه، تهیه یا اجاره ماشین آلات صنعتی موردنیاز پروژه و ابزارهای مورد نیاز برای کارگاه، تأمین نیروهای انسانی و اکیپ های عملیاتی لازم برای اجرای پروژه، مدیریت و سرپرستی عملیات فنی، اجرایی، مالی، اداری و …، اجرای تأسیسات مکانیکی و برقی پروژه، اجرای محوطه سازی محیط و تکمیل نهایی و کامل پروژه. کلیه عملیات ذکر شده در طی قرارداد پیمان به مدیریت پیمان واگذار می شود. در طی قرارداد تمامی عملیاتی که برای اجرای پیمان و قرارداد لازم هست تا به مرحله تکمیل نهایی برسد از طراحی اولیه تا ساخت نهایی و تکمیل پروژه بر عهده مدیریت پیمان می باشد.
مزایای روش مدیریت طرح
- اگر مدیر طرح در زمان مرحله طراحی و یا قبل از شروع طراحی به تیم اضافه گردد ، می تواند با توجه به تجربیات خود در زمینه ساخت و اجرا، نظرات سازنده در طراحی طرح ارائه شود تا در کاهش هزینه، افزایش امکان عملی بودن طرح ها و .. نتیجه بخش واقع شود.
- با وجود مهندس مدیر طرح که وظیفه نظارت بر اجرای طرح را بر عهده دارد، نقش مهندس ناظر حذف می گردد و در هزینه ها صرفه جویی می شود.
- با توجه به اینکه نیاز به سرعت بخشیدن روند اجرای پروژه، نیاز است تا گاه پیمانکاران واحدهای مختلف به صورت همزمان مشغول به کار باشند، به همین منظور مهندس مدیر طرح باعث هماهنگی بین پیمانکاران و عدم تداخل با یکدیگر می باشد.
معایب روش مدیریت طرح
- به علت این که مسئولیت پروژه به عهده مدیر طرح می باشد، نظارت بر خرید و فاکتورهای خرید باید بسیار دقیق و با دقت زیاد صورت گیرد. به همین دلیل گاه پروسه پرداخت به فروشندگان و پیمانکاران زمانبر می باشد.
- کارفرما به علت سپردن کار به صورت تمام و کمال به مهندس مدیر طرح، ریسک بالایی را می پذیرد و از این رو باید مدیر طرح بسیار توانایی را انتخاب نماید.
سخن پایانی
قرارداد مجموعه روابطی می باشد که حقوقی بوده و بین بین پیمانکار و کارفرما که منشا تعهد و التزام برای طرفین محسوب می گردد برقرار می شود. قرارداد یک امر توافقی بوده که در آن حقوق و تعهدات طرفین و چهارچوب وظایف مشخص می شود. برای طرح‌های عمرانی که اعتبار آن‌ها از منابع عمومی تعیین می باشد، قرارداد باید در چهارچوب ظوابط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی باشد.
