این روزها ساخت و ساز به یک تجارت پر چالش تبدیل شده است! هر پروژه ساختمانی شرایط ویژه و منحصر به فرد خود را دارد و مجموعه ای از چالش‌ها و فرصت‌های خاص خود را ارائه می‌دهد. شناسایی و مدیریت ریسک در ساخت و ساز می‌تواند مشکل باشد، اما با برنامه ریزی دقیق و اجرای آن غیرممکن نیست. در ادامه این مقاله از آرینتیس مدیریت ریسک ساختوساز را به شما می گوییم. با ما همراه باشید.
ریسک و عدم قطعیت چیست؟
به یک رویداد که نتیجه آن غیرقطعی ولی قابل اندازه‌گیری اصطلاحا ریسک یا فرصت گفته می‌شود؛ نتیجه این رویداد می‌تواند مثبت یا منفی باشد.عدم قطعیت را بسیاری مساوی با ریسک قلمداد می‌کنند ولی در واقع این طور نیست. ریسک یک وضعیت از یک رویداد است که قابل محاسبه است ولی عدم قطعیت این قابلیت را ندارد و نمی‌توان آن را اندازه‌گیری کرد.
معرفی انواع ریسک در ساختوساز
زمانی که اقدام به شروع یک پروژه ساختوساز می کنید ممکن است با ریسک‌های متعددی مواجه شوید که به‌طورکلی می‌توان آنها را به‌صورت زیر دسته‌بندی کرد:
ریسک‌های مدیریت پروژه
هر موردی که به مدیریت صحیح پروژه مرتبط باشد می توان در دسته بندی ریسک مدیریت پروژه قرار داد. لازم است که پیش از شروع هر پروژه‌ای اطمینان کامل را حاصل کنید که منابع انسانی و ابزارآلات کافی در دسترس دارید. بدین منظور ضروری است که مسئولیت‌های هر یک از افراد در پروژه به‌طور دقیق شرح داده شود. مهم‌تر از آن محاسبه دقیق زمان موردنیاز برای تکمیل پروژه است.
ریسک‌های فنی و تکنولوژیکی
عدم کفایت مطالعات صورت گرفته و اطلاعات ناکافی از شرایط زمین و محل کار، کمبود دسترسی به مواد و مصالح، نامناسب بودن طراحی و اطلاعات طرح برای برآورد صحیح هزینه و برنامه‌ریزی، دسترسی کم به مواد و مصالح ساختمانی و استاندارد نبودن مواد و مصالح از دسته ریسک‌های فنی و تکنولوژیکی می باشد.
از بین ریسک‌های ساخت هم می‌توان از بازدهی و بهره وری ناکافی، ناپایداری آب و هوا و عوامل جوی، خطرات ناشی از تخریب، رانش و …، خطرات جانی پرسنل در کارگاه‌هایی که مشغول به کار هستند، عدم کفایت پیمانکار و کم بودن دانش وی، مسائل صنعتی، تاخیر پیش‌بینی نشده در برنامه زمان‌بندی برای تهیه و دسترسی به منابع ساخت و ساز، کار با کارفرمایان فاقد تخصص و ضعیف از نظر مالی و مدیریتی، طولانی شدن زمان اجرا و اتمام پروژه‌ها و بیمه نکردن تمامی پروژه‌های عمرانی از سوی شرکت‌های بیمه نام برد.
ریسک‌های مالی
ریسک‌های مالی معمولا با توجه به محل پروژه ممکن است بسیار متفاوت باشند. در طول انجام پروژه ساختمانی ممکن است با مسائلی در رابطه با مالیات، تورم و نرخ ارز مواجه شوید. به همین خاطر باید پیش از شروع پروژه های خود آنالیز کاملی روی این پارامترها انجام دهید. به‌عنوان‌مثال اگر پروژه در کشوری اجرا شود که مالیات‌های بالایی دریافت می‌شود، ممکن است بودجه لازم برای تکمیل پروژه به‌مراتب بیشتر از بودجه پروژه‌ای در کشوری با مالیات کمتر باشد.
ریسک‌های قانونی
عدم توجه به جزئیات در قراردادها این امکان را دارد که منجر به مشکلات بزرگی در پروژه ساختمانی شما شود. در طی مراحل عقد قرارداد باید هر احتمال ممکن را بررسی و مسئولیت‌های همه افراد درگیر در پروژه را به‌طور دقیق شرح دهید. در غیر این صورت ممکن است با اختلافات جدی روبرو شوید. اگر بودجه شما اجازه می‌دهد، حتماً با یک تیم حقوقی قوی همکاری کنید.
بحران‌های طبیعی و زیست محیطی
در برخی از مواقع شرایط نامساعد آب و هوایی، بلایای طبیعی سیل و زلزله، مشکلات دسترسی به محل پروژه، انتشار بیماری‌های واگیر در سطح جامعه مانند بیماری کرونا که در دوسال گذشته در ایران و سایر کشورها که توانست بحران زیست محیطی ایجاد کند و باعث توقف و یا کندی در روند اجرایی در بعضی از پروژه‌های عمرانی را به دنبال داشت که عدم آمادگی و فرهنگ سازی در خصوص این بحران خسارات زیادی ایجاد کرد.
ریسک‌های مرتبط با کار
کار کردن در کارگاه های ساختمانی همیشه خطرناک بوده است. این کار به مهارت‌ها و توجه بسیار زیادی نیاز دارد؛ بنابراین باید تمامی تلاش خود را در جهت به حداقل رساندن احتمال آسیب‌دیدگی در کارگاه بکنید. بررسی مستمر ایمنی نه‌تنها قبل از پروژه که در حین ساختوساز هم از ضروریات مهم است.
ریسک‌های اجتماعی
برخی از ریسک ها که معمولا هم به‌اشتباه دست‌کم گرفته می‌شود، مربوط به هنجارهای اجتماعی محلی و فرهنگی است. بی‌توجهی به این هنجارها یا قوانین محلی منجر به مشکلات جدی در پروژه می‌شود.
روش شناسایی خطرات ناشی از ساخت و ساز
ما در مورد برخی از ریسک های مشترک در پروژه‌های ساختمانی بحث کردیم، اما یکی از موارد مهم این است که خطرات منحصر به فرد پروژه خود را شناسایی کنید.شما باید این کار را در اسرع وقت و مرحله پیش از ساخت پروژه انجام دهید . به یاد داشته باشید، اگر موفق به شناسایی و مدیریت ریسک احتمالی پروژه نشوید، اساساً ریسک را خواهید پذیرفت، درصورتی که در طول پروژه خود را نشان دهد.
برای شناسایی خطرات احتمالی که ممکن است در پروژه ساختمانی پیش بیاید باید با تیم پروژه ایده پردازی برگزار کنید. در این مرحله، به دنبال حل مشکل نخواهید بود. هدف در اینجا شناسایی هرچه بیشتر سناریوهایی است که می‌توانند روی پروژه ساختمانی شما تأثیر منفی بگذارند.بهتر است که به تخصص، تجربه و دانش تیم خود اعتماد کامل داشته باشید. پروژه‌های گذشته را با اندازه، دامنه و مکان مشابهی که تکمیل کرده اید، مرور کنید تا درک بیشتری از خطرات ساخت و ساز پروژه فعلی خود داشته باشید.
این کار یک راه حل بسیار عالی برای جلوگیری از خطرات ناشی از پنهان کاری در پیشرفت پروژه، برگزاری جلسات منظم با تیم پروژه و سهامداران است. علاوه بر بررسی تلاش‌های فعلی در زمینه مدیریت ریسک، می‌توانید از آن زمان برای شناسایی سایر مواردی که ممکن است در آینده قابل پیش بینی باشند نیز استفاده کنید.
احتمال رویداد ریسک‌های گفته شده در بالا چقدر است؟
در بررسی‌هایی که انجام دادیم نشان داده شده که میزان ریسک اقتصادی و مالی است که مقدار به صورت حداقل و حداکثر از ۳/۴ تا ۳/۸ درصد است و احتمال وقوع آن نیز زیاد است. پس از آن ریسک فنی و تکنولوژی است که حداقل ۲/۸ و حداکثر ۳/۴ درصد است و احتمال وقوع آن نیز زیاد است.
ریسک اداری و سازمانی احتمال وقوع زیادی دارد و میزان آن حداقل ۳/۱ و حداکثر ۳/۴ درصد است. ریسک ساخت هم احتمال وقوع متوسطی دارد و میزان بین ۲/۸ تا ۳ درصد است. ریسک فرهنگی و اجتماعی نیز احتمال وقوع متوسط دارد و میزان آن ۲/۹ تا ۳/۲ درصد است. در نهایت ریسک موقعیت کار هم میزان ۲/۴ تا ۲/۷ درصدی دارد و احتمال وقوع آن اندک است.
فرآیند مدیریت بحران در پروژه‌ها
روش مدیریت بحران در پروژه‌های عمرانی اصولا برای شناسایی خطر، مشورت با متخصصین حوزه، استفاده از تجربیات گذشته انجام شده و با ارزیابی بحران و واکنش مناسب نسبت به آن ادامه پیدا می‌کند تا یک روش برای حل بحران پیدا شود.
شناسایی کردن خطر
تیم برنامه ریزی پروژه ای تشکیل داده اید با همکاری مدیر پروژه همه جوانب را به طور جامع و کامل بررسی کرده و ایده‌ها و افکار خود را در برابر خطرات پیش آمده مطرح می‌کنند. لازم است موضوعات مختلف از قبیل نقاط ضعف و وقت سازمان در برابر خطر و بحران پیش آمده تهیه و تدوین گردد.
نظر متخصصین و تجربیات گذشته آنها در حل بحران
برای اینکه بتوانید از مواردی که بحران را تحت تأثیر قرار می‌دهد آگاهی داشته و پرهیز کنید بهتر است از افراد با تجربه و ماهر در زمینه ساخت و ساز کمک بگیرید. استفاده از دانش و تجربیات گذشته در برابر خطرات مشابه تأثیر بسیار مهمی در تعریف اقدامات در وضعیت کنونی می‌نماید.
ارزیابی بحران
پس از آنکه تمامی خطرات احتمالی را شناسایی کردید، ارزیابی آنها باید بر اساس متدهای کمی و کیفی انجام می‌شود و میزان پیامدهای ناشی از آن مورد مطالعه قرار می‌گیرند و در نهایت یک متد برگزیده می‌شود.
واکنش به بحران
پس از شناسایی و ارزیابی خطرات و تعریف گزینه‌های موجود به منظور کاهش اثرات، خطرات و بحران‌های پیش آمده، واکنش به بحران و تعریف اقدامات انجام می‌شود. روش‌های مختلفی وجود دارند که از طریق آنها می‌توانید خطرات پروژه‌های عمرانی را کاهش دهید .
برای مثال در شرایطی که فرد تجربه و تخصص کافی ندارد و در حوزه‌ای وجود دارد با برون سپاری کارهای تخصصی به افراد و یا سازمان‌های با تجربه می‌توان اثرات مشکل به وجود آمده را بسیار کاهش داد و یا در زمان وقوع بیمارهای واگیر دارد می‌توان با آموزش‌های پزشکی و استفاده از ملزومات پزشکی و یا رعایت نکات ایمنی اثرات این خطر را در پروژه کاهش داد.
کلام آخر
مدیریت ریسک ساخت و ساز خوب، به سطح بالایی از همکاری و ارتباط با تمامی جوانب درگیر نیاز دارد. نگه داشتن همه در یک صفحه و کار با یکدیگر به شما این امکان را می‌دهد تا خطرات را قبل از ایجاد مشکلی، شناسایی و مدیریت کنید. به یاد داشته باشید، خطرات می‌توانند منجر به پاداش‌های بزرگی در صورت وجود مدیریت موثری شوند.