اصول مدیریت ساخت

در تمام جوامع پیشرفته امروزی، مدیریت اجرایی پروژه­ های بزرگ، نقش عمده­ ای در پیشرفت ‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی  به حساب می رود . انجام مناسب و بهینه‌ هر پروژه در گرو مدیریت صحیح و اصولی آن است، به خصوص  در پروژه‌ های عمرانی که با بخش ‌های مختلفی ارتباط دارد و معمولاً افراد زیادی در آن حوزه  فعالیت دارند.

مدیریت ساخت نقش مهمی برای اطمینان از هموار بودن اهداف پروژه‌های ساختمانی از ابتدا تا انتها دارد. وجود این مهم برای همۀ پروژه‌های ساختمان حیاتی است، به ویژه برای پروژه‌ها در مقیاس بزرگ که پتانسیل بیشتری برای مشکلات دارند. مدیریت پروژه ساختمانی به طور قابل توجهی تأخیرات و هزینه‌های احتمالی مازاد را کاهش می‌دهد. درحقیقت، کدام کارفرمایی دوست دارد پروژه او به جای یک سال، طی دو سال تمام شود؟ تأخیر در برنامه زمانی و مقدار بودجه به معنای از رفتن سود و افزایش بار مالی اضافی است.

باید بیان شود که مدیریت ساخت، شاخه ایی از علم مهندسی عمران است که امروزه طرفداران خاص خود را دارد. به طور قطع یکی از خاص ترین و پر کاربردترین گرایش های مهندسی عمران، گرایش مدیریت ساخت می باشد که مهندسان به تحصیل این رشته علاقه بسیاری دارند. کسانی که به تحصیلات آکادمیک علاقه داشته و قصد دارند در رشته مهندسی عمران  تحصیل کنند، می دانند که رشته مدیریت ساخت چقدر خواهان دارد. بنابراین در این مقاله از وب سایت آرین تیس قصد داریم تا درباره مدیریت ساخت و اصول آن نکات و موارد بسیار مهمی را عنوان کنیم. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.

مدیریت ساخت چیست؟!

لازم به ذکر می باشد که مدیریت ساخت عبارت است از دانش برنامه ریزی ، هماهنگی و کنترل پروژه از آغاز اجرا پروژه مورد نظر تا تمام شدن یا ختمه یافتن آن. در کل مدیریت ساخت در پروژه ها بسیار مهم است و برای این که پروژه در محدوده زمان خاص خود، با هزینه و با کیفیت پیش بینی شده به انجام برسد، از مدیریت ساخت استفاده می کنند. مدیر ساخت مسئولیت های بسیار گوناگونی می تواند داشته باشد که هر کدام از آن ها نیز اهمیت ویژه ایی در پروژه دارد.

نکته قابل توجه این است که مدیریت ساخت هم یک مدل عملی و هم چنین یک مدل تجاری به حساب می آید، بنابراین می ‌تواند تعاریف بسیار متفاوتی داشته باشد. در زیر به تعاریف مختلف از مدیریت ساخت می پردازیم، با ما همراه باشید.

تعریف اول:

می توان اذعان داشت که مدیریت ساخت یک روش تحویل پروژه است که به موجب آن کارفرما ( مالک یا سازنده ) یک مدیر ساخت را استخدام می ‌کند تا از تخصص او برای موارد زیر استفاده کند:

• تخمین هزینه پروژه
• زمان بندی پروژه
• اجرای پروژه

تعریف دوم:

باید بیان شود که مدیریت ساخت و پروژه یک روش مدیریت حرفه‌ای به حساب می آید که مجموعه ‌ای از خدمات از جمله موارد زیر را شامل می شود :

• برنامه‌ریزی
• طراحی
• اجرا و ...

باید بیان شود که هدف مدیریت ساخت، دستیابی به اهداف پروژه از جمله مدیریت کیفیت، هزینه و زمان می باشد.

تعریف سوم:

مدیریت پروژه ساخت شامل موارد زیر است :

• سازماندهی
• برنامه‌ریزی
• بسیج و جهت‌دهی تجهیزات و مصالح ساختمانی
• مدیریت نیروهای کاری در مرحله اجرای پروژه

تمامی تعاریف ذکر شده در بالا تعریف درستی از مدیریت ساخت هستند اما اگر بخواهیم یک تعریف واحد و جامع و بسیار کلی برای این گرایش در نظر بگیریم، باید اشاره داشته باشیم که مدیریت ساخت و ساز به معنای ترکیب طراحی و دانش ساختمان‌ سازی با مدیریت مالی، مدیریت زمان و مدیریت نیروی کار است.بنابراین می توان اذعان داشت که مدیریت ساخت یک گرایش کاملا مهندسی و هم چنین تجاری است که می تواند دو جنبه مهندسی و مدیریتی را ادغام نماید.

اهمیت مدیریت در ساخت و سازها:

باید اشاره داشت که پروژه‌های ساختمانی معمولاً شامل صدها فعالیت مختلف در چندین فاز متفاوت می باشند. هر یک از مراحل ساخت و ساز نیاز به دانش مهندسی و توانایی حل مسئله برای ادامه روند پروژه را دارد در غیر این صورت روند پیشرفت پروژه با مشکلات بسیاری مواجه می گردد. معمولا در ساخت و ساز پروژه های عمرانی همه چیز طبق موارد تعیین شده پیش نخواهد رفت و ممکن است پروژه با مشکلاتی رو به رو شود، به همین دلیل مدیریت ساخت می تواند پروژه را طبق زمان بندی و هزینه های در نظر گرفته شده پیش ببرد. می توان اذعان داشت، هدف این است که پروژه مدیریت شود تا به موقع و با بودجه از پیش تعیین شده و مطابق با ضوابط و مقررات ساختمانی به اتمام برسد. این موضوع بسیار مهم می تواند شامل موارد زیر باشد :

• برنامه‌ریزی و مدیریت هزینه
• کیفیت و ایمنی

دو مورد ذکر شده در بالا، برای انواع پروژه‌ های ساختمانی اعم از مسکونی، تجاری، اداری، صنعتی، راهسازی، محیط زیست و سایر موارد کاربرد دارد.

مزایای مدیریت ساخت کدام است؟

قطعا این گرایش بسیار مهم از مزایای خاصی برخوردار است که این مزایا باعث شده تا مدیریت ساخت به یکی از پرکاربردترین و مهم ترین گرایش های مهندسی عمران تبدیل شود.

• باید اشاره شود که بدون وجود مدیریت ساخت و ساز، پروژه در معرض خطرات پیش‌بینی نشده قرار می‌ گیرد. و این موضوع می تواند ضرر و زیان های بسیاری را به همراه داشته باشد.
• هنگامی که پروژه در مراحل اولیه ساخت قرار دارد، مدیر ساخت نه تنها می‌تواند برای مشکلات احتمالی برنامه ریزی بهتری را ایجاد کند، بلکه می‌تواند از فرصت ‌های صرفه‌ جویی در وقت و زمان نیز بهره‌مند گردد.
• همان گونه که می دانید، بیشتر پروژه‌ های ساختمانی می ‌توانند به چندین پروژه کوچک‌تر یا فازهای مختلف ساختمانی تقسیم شوند. یکی از مزایای اصلی کار با یک مدیر ساخت این است که برنامه زمان ‌بندی پروژه کنار یک دیگر می ‌گیرد تا چندین مورد از این کارهای کوچک به طور همزمان اتفاق بیافتد تا پروژه سریع ‌تر شروع و به پایان برسد.
• باید اشاره داشت که مزیت دیگر مدیریت ساخت مهندسی ارزش است. یک مدیر ساخت که در مرحله طراحی با یک تیم کار می کند، قادر خواهد بود فرصت ‌هایی را برای پس ‌انداز مالی ایجاد نماید بدون این که جلوه و کیفیت کار کاهش یابد. علاوه بر این موضوع، او می ‌تواند در مناطقی که ممکن است وقت و هزینه اضافی لازم باشد و ارزش سرمایه‌ گذاری برای منافع پروژه را دارا باشد، مشاوره دهد.

بنابراین لازم به ذکر می باشد که وجود مدیریت ساخت در تمامی پروژه ها یک الزام محسوب می گردد به گونه ایی که نبود مدیر ساخت می تواند خطرات خاصی برای پروژه داشته باشد.

اصول مدیریت ساخت:

یکی از دروس بسیار پرکاربرد در رشته مهندسی عمران، اصول مدیریت ساخت است. همان گونه که شرح داده ایم، مدیریت ساخت کاربرد فراوانی دارد که البته باید از حیث های گوناگون نیز مورد بررسی قرار بگیرد. درس کاربردی اصول مدیریت ساخت، به دانشجویان موارد زیر را می آموزد:

• آشنایی با اصول ابتدایی مدیریت پروژه های عمرانی مانند قرارداد ها و روش های تهیه برنامه زمان بندی و کنترل پروژه
• برنامه ریزی، هماهنگ سازی و کنترل یک پروژه ساختمانی از آغاز تا پایان.
• هدف حرکت در مسیر خواسته های کارفرما برای تولید یک بنای جدید می باشد که هم از جهت کارکرد و هم از لحاظ مالی مطلوب و مقبول باشد.

اصول مدیریت ساخت شامل موارد زیر است:

• صنعت ساخت
• تعریف مدیریت پروژه
• مناقصه
• تهیه برنامه زمان بندی
• تجهیز سایت

وظایف مدیر ساخت:

لازم به ذکر می باشد که مدیریت ساخت و ساز سایت های ساختمانی می تواند شامل طیف گسترده ‌ای از فنون مختلف باشد. در زیر به بررسی وظایف و فنونی که مدیر ساخت باید از آن ها برخوردار باشد، می پردازیم:  

• مدیریت هزینه ‌های پروژه مورد نظر

می توان اذعان داشت که مدیر ساخت وظیفه تعیین بودجه و اطمینان از اتمام پروژه در حد انتظارات مالی کارفرما را دارد.

• تضمین کیفیت در پروژه:

مدیران ساخت باید اطمینان حاصل کنند که پیمانکاران اصلی و فرعی وظایف خود را به طور کامل و مطابق با قوانین و مقررات انجام می‌ دهند.

• نظارت بر قرارداد ها:

مدیران ساخت باید مطمئن گردند که قراردادها تحقق یافته و همه افرادی که در این قرارداد مشارکت دارند از پروژه راضی می باشند. این موضوع بسیار مهم می ‌تواند شامل مدت زمان انجام کار و قیمت توافقی نیز باشد.

• مدیریت ایمنی پروژه:

قابل ذکر می باشد که مدیر ساخت خطرات موجود در کارگاه ساختمانی را برای ایمنی کارکنان به حداقل می رساند. او هم چنین مطمئن می ‌شود که نیروهای کاری با احتیاط از مقررات و دستورالعمل‌ های ایمنی پیروی می‌ کنند.

• ارتباطات:

باید بیان شود که به عنوان رهبران پروژه، مدیران ساخت و ساز اغلب تماس اصلی همۀ افراد درگیر در پروژه هستند و انتظارات و تغییرات را به اطلاع نیروهای مشغول در پروژه می ‌رسانند.

• مجوزها و مدارک:

مدیر ساخت کلیه مدارک و مجوزهای لازم برای شروع و پایان پروژه را پیگیری کرده و سپس کنترل می نماید.

مدیر ساخت چه کسی است؟

تا کنون درباره مدیریت ساخت و وظایف آن در پروژه اطلاعاتی را در اختیار شما عزیزان قرار داده ایم. حال می خواهیم بررسی کنیم که مدیر ساخت چه کسی است؟ در پروژه چه دغدغه هایی دارد و باید چه اموری را انجام دهد؟!لازم به ذکر می باشد که مدیر ساخت فردی است که توسط بخش اجرایی پروژه تعیین می‌ گردد تا تیم مسئول دستیابی به اهداف پروژه را هدایت و رهبری نماید. در واقع این شخص مسئول هماهنگی و ایجاد یکپارچه ‌سازی فعالیت‌ های ضروری برای پیشرفت و اجرای پروژه‌ ساخت و هم چنین ایجاد تغییرات لازم در برنامه ساخت و ساز است.

همان گونه که اشاره شد، مدیریت ساخت؛ برنامه ریزی، هماهنگی و کنترل یک پروژه ساخت از ابتدا تا انتها می باشد. در واقع می ‌توان گفت این نوع از مدیریت، یک خدمت کاملا حرفه ایی به حساب می آید که با مدیریت درست برنامه، هزینه، کیفیت، ایمنی، زمان و عملکرد، به پیشرفت درست پروژه کمک شایانی می نماید. شایان به ذکر است که هدف از مدیریت ساخت، پاسخ گویی به نیاز کارفرما و ارائه یک پروژه‌ی عملی و اقتصادی می باشد. مدیر ساخت نظارت بر کل پروژه را مستقیما برای کارفرما فراهم می کند.

در پروژه‌های عمرانی، کارها و امور بسیار زیادی باید انجام شود. بنابراین لازم است صنعت گران مختلف و هم چنین کارگران ماهر و نیمه ماهر در محل پروژه مورد نظر حضور داشته باشند. پس منطقی است که برای مدیریت چنین پروژه‌هایی از مدیر ساخت استفاده شود، البته مدیر ساخت نه فقط برای سازماندهی کارگران بلکه برای بررسی پیشرفت پروژه در فازهای مختلف، از طراحی گرفته تا تکمیل پروژه نیز استفاده می شود. بنابراین همان گونه که اشاره کرده ایم، وجود مدیر ساخت در پروژه ها یک الزام به حساب می آید.

نکته بسیار مهمی که باید بدانید، این است که مدیران ساخت از طریق آموزش و تجربه یاد می ‌گیرند که چگونه با مالک، معمار، طراح، پیمانکار عمومی و سایر ذینفعان همکاری نماید تا با ارائه برنامه ‌ای دقیق، پروژه را به موقع و متناسب با بودجه و با کیفیت استاندارد و مورد انتظار کارفرما، در زمان تعیین شده تحویل دهند.

این برنامه‌ های دقیق در زمینه ایمنی و امنیت پروژه و مدیریت ریسک نیز به کارفرما کمک بسیاری می کند. باید اشاره داشت که یک مدیر ساخت خوب، کارایی و اثر بخشی در پروژه را به طرز شگفت انگیزی بهبود خواهد بخشید. شایان به ذکر می باشد که کارایی به معنای انجام درست کار و اثربخشی به معنای انجام کار درست است.

مدیریت ساخت در هر پروژه درگیری های خاص خود را دارد و باید به وظایف خود به خوبی عمل نماید. از جمله دغدغه ها و درگیری های مهندسان و مدیران ساخت در پروژه به شرح زیر است:

• مطالعات مهندسی و تحقیقات و مهندسی ارزش
• ارائه مشاوره در مورد روش‌های ساخت، مصالح و ماشین‌آلات مورد استفاده در پروژه
• ارائه مشاوره در مورد روش مناسب برای قرارداد و مدیریت پیمان
• افزایش بهره ‌وری
• برآورد هزینه ‌ها، کنترل و به هنگام‌ سازی پروژه
• مدیریت سرمایه ‌گذاری
• کمک در برگزاری مناقصات
• کنترل های مربوط سلامت، ایمنی و محیط زیست
• استفاده بهینه از منابع محدود در پروژه
• حل پیچیدگی ‌های مهندسی
• مدیریت تغییرات در پروژه
• مدیریت کارگاه ساختمانی
• مدیریت کیفیت و نیاز به نمونه‌گیری، آزمایش و بازرسی
• مدیریت برقراری ارتباط بین ذینفعان پروژه
• دستیابی به اهداف یا قیود پروژه شامل: زمان، هزینه، کیفیت، ایمنی و محیط زیست
• ارائه مشاوره در مورد امکان ‌سنجی، قابلیت ساخت، هزینه و برنامه ‌ریزی طرح
• ارائه مشاوره در مورد مصوبات قانونی
• مدیریت ارتباطات و انتشار اطلاعات با ذینفعان در پروژه
• ریاست جلسات پیشرفت کار پیمان کاران و مشاوران و تهیه صورت جلسه‌ ها برای کار فرما

مراحل مدیریت ساخت در یک پروژه کدام است؟!

باید بدانید که هر پروژه منحصر به فرد است و الزامات خاص خود را دارد. برای آن که هر پروژه بر اساس نظم خاصی پیش برود، باید مراحل مدیریت ساخت در پروژه رعایت گردد. از مراحل مدیریت ساخت در پروژه می توان به صورت زیر اشاره داشت:

• شروع پروژه
• برنامه ریزی برای پروژه
• اجرا پروژه مورد نظر
• نظارت بر پروژه
• اتمام پروژه

در زیر به بررسی هر یک از موارد ذکر شده در بالا می پردازیم:

شروع پروژه:

می توان اذعان داشت که پس از برنده شدن شرکت در مناقصه، مدیر ساخت گزارش امکان سنجی را طراحی می نمایند. این سند بسیار مهم تعیین می ‌کند که آیا پروژه می‌ تواند در مدت زمان مشخص و طبق بودجه مورد نظر اجرا گردد یا خیر. پس از آن که ذینفعان پروژه با عملی بودن آن موافقت های لازم را انجام دادند، مدیر ساخت یک سند شروع پروژه ( PID ) را می‌نویسد. باید اشاره داشت که PID دامنه پروژه، سازماندهی تیم و اهداف پروژه را بیان می ‌کند.

برنامه ریزی پروژه:

لازم به ذکر است که در مرحله بعد، مدیر ساخت مستندات و ساختار پروژه را سازمان خواهد داد و برنامه ریزی ها برای انجام پروژه شکل می گیرد. انواع مختلفی از اسناد در مدیریت ساخت وجود دارند که در مرحله برنامه ‌ریزی طراحی می ‌گردند. در زیر به این اسناد بسیار مهم در مدیریت اشاره کرده ایم:

• برنامه مدیریت پروژه:

می توان اذعان داشت که برنامه مدیریت پروژه سندی می باشد که نحوه اجرای پروژه و برآورد هزینه ‌ها را به طور خلاصه بیان می نماید. برنامه ‌های مدیریت پروژه معمولاً با پیشرفت پروژه تکمیل می گردد.

• سند اسکوپ:

اهداف، مزایا، نیازها و عناصر اصلی پروژه توسط سند اسکوپ تجزیه و تحلیل می ‌شود. این سند برای اطمینان از این که همه افراد درگیر پروژه می ‌دانند چه انتظاری دارند مورد استفاده قرار می گیرد.

• ساختار شکست کار (WBS):

باید بیان شود که ساختار شکست سلسله مراتبی از چگونگی انجام کارهای تیمی در هر مرحله از پروژه و اهداف می باشد این سند مقدار بودجه و برنامه را برای هر مرحله از ساخت ارائه می ‌دهد. ساختار شکست این اطمینان را ایجاد می‌ کند که هر مرحله از پروژه در مدت زمان مشخصی به اتمام رسیده است.

• برنامه و طرح مدیریت ریسک:

باید بدانید که برنامه مدیریت ریسک خطرات احتمالی موجود در پروژه را مشخص می کند. این مهم به مدیر ساخت این اجازه را می‌ دهد تا پیش بینی نماید که چه مشکلی برای پروژه به وجود می آید و چگونه می ‌توان منابع را آماده کرد تا برای هر اتفاقی آماده باشیم. شایان به ذکر است که تکمیل یک طرح مدیریت ریسک می ‌تواند به مدیران ساختمانی کمک کند قبل از شروع کار خطرات احتمالی ( مشکلات اقتصادی یا اجرایی ) را شناسایی کنند.

اجرا پروژه مورد نظر:

باید اشاره شود که مراحل اجرای پروژه یکی از مراحل مهم مدیریت ساخت به شمار می رود. در این مرحله، مدیر ساخت بر طبق برنامه زمان‌ بندی پیش خواهد رفت تا مطمئن گردد هر مرحله از ساخت به موقع و در بودجه تعیین شده انجام می ‌شود. مدیر ساخت و ساز به طور منظم جلسات را ترتیب می‌دهد تا مطمئن شود که اهداف برآورده شده و چه تغییراتی باید در بودجه و برنامه ایجاد شود. آن‌ها هم چنین روند پیشرفت پروژه را به کارفرمای پروژه منتقل می‌ نماید

نظارت بر پروژه:

مدیران ساخت و ساز بیشتر پروژه را صرف نظارت بر ایمنی کارکنان و اندازه گیری پیشرفت می نمایند. به همان شکل که پیشرفت را کنترل می کنند ، در صورت نیاز ، جدول زمانی یا اهداف را تنظیم می کنند. پروژه های ساختمانی غالباً کارهای طولانی و پیچیده ای هستند و مدیران ساخت و سازها غالباً برای دستیابی به اهداف برنامه را تنظیم می کنند. آن‌ ها هم چنین کیفیت کار را کنترل می نمایند تا مطمئن شوند پیمانکاران و پیمانکاران فرعی انتظارات را برآورده می کنند.

اتمام پروژه:

باید بیان شود که مدیر ساخت و ساز پروژه را با تحلیل این که آیا تیم اهداف اولیه را برآورده کرده، به اصطلاح می ‌بندد. پس از آن ایشان گزارشی تهیه می نماید تا ارزیابی دقیقی از تخمین برنامه و مقدار بودجه در آینده انجام دهد. در این مرحله، او هم چنین از کارفرما بازخورد لازم را می گیرد تا ببینند آیا می ‌تواند جنبه ‌های دیگر مانند بهره‌ برداری و فروش را نیز بهبود بخشند.

تفاوت مدیریت پیمان و پیمان مدیریت چیست؟

اصطلاحات مدیریت پیمان و پیمان مدیریت معمولا از کلمتی است که با هم به اشتباه استفاده می شوند ، یا به اشتباه گرفته می شوند ، ولیکن  آن ها در واقع مراحل مختلفی از روند کلی قرارداد را نمایش می دهند. برای بیان هرچه آسان تر، مدیریت پیمان کاری می باشد که قبل از انعقاد قرارداد صورت می گیرد و پیمان مدیریت همه کارهایی را که پس از امضاء صورت می گیرد  را پوشش می دهد تا اطمینان حاصل شود که موارد قابل تحویل و مهلت مقرر در توافق نامه رعایت می گردد.

دلیل نیاز به مدیریت ساخت در پروژه ها

صنعت ساخت یکی از بزرگ ‌ترین و ضروری ترین صنایع موجود در جهان محسوب می شود. گردش مالی سالانه پروژه ‌های ساخت در جهان معادل ۱۰ الی ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی کل دنیا است. باید افزود که این بخش ۷% اشغال در صنایع مختلف را به خود اختصاص داده است؛ به همین دلیل با حجم زیادی از پول و نیروی کار در ارتباط می باشد از این رو می بایست  برنامه‌ ای برای مدیریت آن‌ها داشته داشت.

بعد از بررسی بسیاری از پروژه‌ ها در سال‌های اخیر، تقریباً نیمی از پروژه‌های ساختمانی از مرز بودجه ‌شان رد شدند و بیش از نیمی از آن‌ ها، بعد  از زمان برنامه ریزی شده به پایان می رسند. برای پیشگیری از این دسته مشکلات باید مدیریت قوی بر روی پروژه‌ها نظارت داشته باشد که تا حد ممکن دچار چنین مشکلاتی نگردد.

ضمن اینکه  ساختمان ها و ساخت آن ها پیچیده تر شده است. نوآوری های جدید در روش ها، طرح ها و مواد به این معنی است که مدیریت پروژه های ساختمانی نیاز به متخصصانی با دانش و مهارت نوین دارد که بتوانند در یک صنعت پیچیده و به سرعت در حال تحول، به مدیریت بپردازند.

در نهایت

تصمیم ‌گیری برای اجرای عملیات، ابتدایی ترین قدم برای مدیریت پروژه ساخت و ساز می باشد. معیین نمودن اهداف کلی و جزئی، مدیریت هزینه‌ ها، مدیریت اجرای مراحل، تیم ‌سازی قوی و قدرت تجزیه تحلیل خطر در پروژه و ارائه گزارشات نهایی، مهم‌ ترین مراحلی می باشند که مدیریت یک پروژه را به نحو احسن امکان‌ پذیر می کنند. هر یک از شرکت‌ های پیمانکاری موظف هستند تا تمام نکاتی که در فوق به آن اشاره کردیم، بهترین این نیروها را به کار گیرند.

برای کسب اطلاعات بیشتر به وب سایت آرین تیس مراجعه فرمایید.